Grondstoffenplan

Datum: 18-5-2020

Versie: Eindversie

Auteurs: Mario Groot Kormelink (gemeente Doesburg) & Suzanne Harink (Circulus-Berkel)

Bestuurlijke samenvatting

Focus op dienstverlening

De focus voor de komende beleidsperiode 2020 – 2024 leggen we op communicatie en het optimaliseren van de dienstverlening.

De afgelopen jaren hebben we veel geïnvesteerd in de infrastructuur en de wijze waarop we de verschillende grondstofstromen inzamelen:

• In 2013 hebben we de ‘duobak’ ingeruild voor afzonderlijke containers voor restafval, GFT en PMD. In de binnenstad hebben we de ‘gespiegelde inzameling’ van restafval met ondergrondse containers ingevoerd (restafval wordt aangeboden bij een ondergrondse container)
• In 2016 hebben we op een drietal locaties milieustraatjes (een cluster van enkele ondergrondse containers) aangelegd waar inwoners hun papier, textiel en glas kosteloos kunnen aanbieden.
• In november 2017 hebben we het recycleplein op Den Helder geopend en zijn de inwoners van Doesburg voor de komende decennia weer verzekerd van deze voorziening.
• In de tweede helft van 2018 hebben we gemeentebreed ondergrondse containers voor restafval geplaatst. Vanaf 1 januari 2019 zijn we van start gegaan met de gespiegelde inzameling van restafval.

De infrastructuur is daarmee op orde en toekomstbestendig. Grote veranderingen voor de bewoners staan niet meer op stapel.

In de komende periode willen we een scheidingspercentage van 85% bereiken en een hoeveelheid restafval van maximaal 70 kg per persoon per jaar. Tegelijkertijd willen we focussen op de zuiverheid van de ingezamelde grondstoffen. Zuivere grondstoffen kunnen beter worden hergebruikt.

Daarnaast willen we vooral aandacht besteden aan het ‘fine tunen’ van de dienstverlening. U moet hierbij denken aan de inzameling van GFT bij appartementen en hoogbouw, maar ook aan de openingstijden van het recycleplein. Dit ‘fine tunen’ doen we in overleg met de bewoners.

Ook gaan we de komende jaren meer inzetten op communicatie. Daarbij hebben we een aantal belangrijke aandachtvelden:

• Het belang van schone en zuivere grondstoffenstromen. Alleen van schone grondstoffenstromen kunnen we weer hoogwaardige producten maken. Het is belangrijk dat bewoners de stromen zo schoon mogelijk aanbieden. Dus geen restafval bij het PMD of GFT;
• Schone omgeving en het op de juiste wijze aanbieden van afval en grondstoffen. Het dumpen van afval en huisraad leidt tot veel irritatie bij bewoners en leidt tot een vervuilde woonomgeving;
• Nut en noodzaak van afvalscheiding. Met aansprekende voorbeelden duidelijk maken waarom afval scheiden belangrijk is. Het moet voor iedereen logisch zijn dat afval scheiden de norm is. 

Vanzelfsprekend doen we er ook in deze periode alles aan om de kosten zoveel mogelijk te beperken.

Resultaten planperiode 2016-2019

De hierboven beschreven investeringen in de infrastructuur hebben bijgedragen aan de goede milieuprestaties die de inwoners van Doesburg in de afgelopen beleidsperiode hebben bereikt.

De hoeveelheid restafval (fijn en grof) is in deze periode afgenomen van 149 kg per persoon per jaar in 2016 naar 84 kg in 2019. Het scheidingspercentage is toegenomen van 67% in 2016 naar 78% in 2019. De inwoners van Doesburg voldoen daarmee aan de doelstellingen uit het Landelijk Afvalbeheer Plan (LAP). Daarin is als doelstelling opgenomen maximaal 100 kg restafval per persoon per jaar en 75% afvalscheiding.

De afvalstoffenheffing is in deze periode op het prijspeil van 2011 gebleven. Dat is echter wel bereikt door een jaarlijkse financiële bijdrage van € 160.000 uit de algemene middelen in combinatie met de sterke afname van de hoeveelheid restafval die bewoners in 2019 hebben aangeboden.

Ambitie 2020 - 2024

In het Grondstoffenplan 2020 - 2024 leggen we de ambitie voor de komende jaren vast. We hebben de ambitie om de komende planperiode verdere stappen te zetten in het hergebruiken en recyclen van waardevolle stromen die uit het huishoudelijk afval vrijkomen.

Doelstellingen 2020-2024

Milieu:

• De hoeveelheid restafval (fijn en grof) is in 2024 maximaal 70 kg per inwoner per jaar;
• Het scheidingspercentage bedraagt in 2024 ten minste 85%;
• De ingezamelde gescheiden grondstoffen zijn schoon. De kwaliteit van het ingezamelde materiaal wordt vastgesteld door een externe partij door middel van sorteeranalyses.

Kosten:

• De kosten voor het afvalbeheer worden zo veel als mogelijk beperkt.

Dienstverlening:

• Betere bereikbaarheid van het recycleplein door verruiming van de openingstijden;
• Verbeteren van de inzameling en verwerking van GFT bij vooral appartementen en hoogbouw. Dit in overleg met bewoners afstemmen;
• Bewustwording vergroten over nut en noodzaak van afvalscheiding en zuivere grondstoffen. Dit doen we door inwoners hierover te informeren via de gemeentepagina in de Regiobode, de gemeentelijke website en via social media. Maar ook door het aanbieden van lessen over afvalscheiding, hergebruik en recycling aan de basisscholen;
• Bekendheid vergroten van de App met digitale afvalkalender en de BEST-tas;
• De tevredenheid van de bewoners over de dienstverlening moet een 7 of hoger zijn.

Inhoud

Bestuurlijke samenvatting

1.     Evaluatie 2016 – 2019

1.1.1.         Hoe presteerde Doesburg in de periode 2016 - 2019?

1.2.        Milieu.

1.3.        Kosten.

1.4.        Dienstverlening.

1.4.1.         Bijstellen implementatieproces en effect op de ingangsdatum.

1.4.2.         Hoe presteert Doesburg in vergelijking met andere gemeenten?

2.     Toetsingskader nieuw beleid

2.1.        Waarom een toetsingskader?

3.     Uitdagingen voor het nieuwe grondstoffenbeleid

3.1.        Stijgende heffing vanwege autonome ontwikkelingen.

3.2.        Zuiverheid van grondstofstromen.

3.3.        Ontwijkgedrag.

4.     Opgave en ambitie 2020 - 2024

4.1.        Milieudoelstellingen.

4.2.        Service.

4.3.        Kostenbeheersing.

4.4.        Sociaal

5.     Mogelijke maatregelen en effecten

5.1.        Behoefte aan mogelijkheden GF(T) scheiding in appartementen en hoogbouw.

5.2.        Zuivere stromen.

5.3.        Aanpak bijplaatsen en dumpen.

5.4.        Nut en noodzaak afvalscheiden.

5.5.        Ondersteuning kwetsbare groepen.

5.6.        Duurzame evenementen.

5.7.        Gescheiden afval in de openbare ruimte.

5.8.        Aanpak retourlogistiek in binnenstad.

5.9.        Verruimen openingstijden Recycleplein.

6.     Welke aanpak

6.1.        Samen met inwoners.

6.1.1.         Communicatie.

6.1.2.         Participatie: samenspel

6.1.3.         Educatie.

6.2.        Voorzieningen.

6.3.        Dienstverlening.

Bijlage I: toelichting op toetsingskader

Bijlage II: Ontwikkelingen in het beleidsveld

Samenwerking in de regio en in Cirkelwaarde.

Landelijk beleid: Rijksbrede Programma Circulaire economie.

Bijlage III

1. Evaluatie 2016 – 2019

Op 26 november 2015 heeft de gemeenteraad van Doesburg het Grondstoffenplan 2016-2019 vastgesteld. Vastgesteld werd dat er in de voorgaande planperiode (2012-2015) grote stappen zijn gezet en uitstekende resultaten zijn behaald.

De doelstellingen in dat Grondstoffenplan zijn ingestoken vanuit de perspectieven milieu, kosten en dienstverlening.

In dit hoofdstuk bespreken we de resultaten die we in Doesburg in de afgelopen planperiode hebben bereikt. Ook vergelijken we onze prestaties met die van andere gemeenten. Op die manier wordt inzichtelijk hoe onze prestaties zich verhouden tot die van andere gemeenten.

1. 1. 1. Hoe presteerde Doesburg in de periode 2016 - 2019?

De inwoners van Doesburg hebben in deze planperiode een voortreffelijk resultaat behaald. Onze inwoners hebben 45% minder restafval aangeboden en het scheidingspercentage is toegenomen van 67% naar 78%. Er zijn meer recyclebare grondstoffen aangeboden.

1. 1. Milieu

Vanaf 1 januari 2019 werken we in Doesburg volgens het zogenaamde ‘gespiegeld inzamelen’. Grondstoffen worden aan huis ingezameld, restafval wordt gebracht naar een ondergrondse container in de buurt.

Sinds 2016 zijn we van gemiddeld 149 kg restafval (fijn en grof) naar 84 kg in 2019 per persoon per jaar gegaan, dat is een daling van 65 kg tijdens de planperiode. In de grafiek op de vorige pagina is duidelijk te zien dat de grootste stap is gezet sinds de invoering van gespiegeld inzamelen. Uiteraard heeft de vermindering van de hoeveelheid restafval ook effect op het scheidingspercentage. Deze steeg van 67% in 2016 naar 78% in 2019.

1. 1. Kosten

1. 1. Dienstverlening

Tijdens deze beleidsperiode zijn diverse voorzieningen vernieuwd of gerealiseerd. Het nieuwe Recycleplein is in gebruik genomen, er zijn een drietal milieustraatjes voor deelstromen geplaatst en er is een gemeente brede dekking van 51 ondergrondse containers voor restafval gerealiseerd. Ook kunnen de inwoners van Doesburg grondstoffen aanbieden in de BEST-tas.

Het onderzoek naar de scheiding en (hoogwaardige) toepassing van GF is in Cirkelwaarde[1]-verband opgepakt. Op dit moment wordt gewerkt aan het opschalen van de onderzoeksfase naar de testfase. Met name de afzet van het opgewaardeerde materiaal blijkt complex vanwege geldende wet- en regelgeving. Bij hoogwaardige toepassingen moet u denken aan vetzuren, koolhydraten en/of eiwitten die uit de bewerkte GF-fractie gehaald kunnen worden.

Elke twee jaar wordt onder regie van de gemeente een representatief klant tevredenheids- onderzoek onder de bewoners van Doesburg uitgevoerd naar de inzamel dienstverlening van Circulus-Berkel. De laatste twee onderzoeken werden in 2015 en 2017 uitgevoerd. In onderstaande tabel worden de resultaten van deze twee onderzoeken weergegeven. Voor 2020 staat wederom een klanttevredenheidsonderzoek gepland.

In de open antwoorden van het laatste KTO is duidelijk te zien dat de verandering van het afvalbeleid dat destijds op stapel stond leidde tot een lagere tevredenheid.

Sinds de uitvoering van het onderzoek zijn er verbeteringen doorgevoerd in het telefonisch contact, is het nieuwe Recycleplein in gebruik genomen, zijn er een drietal milieuparkjes voor deelstromen gekomen en kunnen inwoners hun afval in zowel een grote 60 literzak als in een kleine 30 literzak aanbieden.

1. 1. 1. Bijstellen implementatieproces en effect op de ingangsdatum.

In de loop van 2017 werd duidelijk dat de implementatie van de gespiegelde afvalinzameling meer tijd vroeg en heeft de raad besloten de stap naar gespiegeld inzamelen een jaar vooruit te schuiven. Een intensief proces met wijkraden, inwoners en belangengroepen heeft geleid tot een zorgvuldig afgewogen gemeentebrede dekking van de ondergrondse containers voor restafval. De gespiegelde afvalinzameling is op 1 januari 2019 van start gegaan.

1. 1. 1. Hoe presteert Doesburg in vergelijking met andere gemeenten?

De inwoners van Doesburg hebben in deze planperiode een voortreffelijk resultaat behaald. Onze inwoners hebben 45% minder restafval aangeboden en het scheidingspercentage is toegenomen van 67% naar 78%. Er zijn meer recyclebare grondstoffen aangeboden. Om dit resultaat goed te kunnen duiden vergelijken we de resultaten met andere gemeenten. 

Bovenstaande tabel komt uit de rapportage van de landelijke Benchmark Afval 2018 waar Doesburg jaarlijks aan deelneemt. In de benchmark huishoudelijk afval vergelijken gemeenten en publieke organisaties hun aanpak en prestaties op het gebied van afval- en grondstoffenbeheer. Daardoor wordt de uitwisseling van ervaringen en ‘best practices’ gefaciliteerd.

In de benchmark worden gemeenten ingedeeld in hoogbouwklassen zodat de resultaten goed vergeleken kunnen worden. Doesburg valt in klasse C.

In bovenstaand overzicht worden de prestaties van de gemeente Doesburg vergeleken met het landelijk gemiddelde. Duidelijk is dat we op alle fronten beter presteren dan het landelijk gemiddelde. De hoeveelheid restafval per inwoner is lager, de afvalscheiding hoger en de afvalstoffenheffing is ook lager. De meest recente gegevens zijn van 2018.[2] Gezien de resultaten die we in 2019 hebben behaald verwachten we deze positie ook voor 2019 te kunnen consolideren.

1. Toetsingskader nieuw beleid

1. 1. Waarom een toetsingskader?

Met een uniform toetsingskader wordt expliciet gemaakt waaraan het nieuwe grondstoffenbeleid wordt getoetst en hoe alternatieve beleidsmaatregelen onderling vergeleken en gewogen kunnen worden. Het toetsingskader heeft vier aandachtsvelden; Milieu, Kosten, Service en Sociaal.

In bijlage 1 worden de meest relevante ontwikkelingen en indicatoren voor die vier aandachtsgebieden van dat toetsingskader toegelicht. Gezamenlijk vormen ze het toetsingskader waarmee de voorgestelde beleidsmaatregelen worden gewogen.

² bron: https://www.benchmarkafval.nl/, geraadpleegd 18-9-2019

1. Uitdagingen voor het nieuwe grondstoffenbeleid

Doesburg is een koploper in afvalscheiding. Met een hoeveelheid restafval van 84 kg per inwoner per jaar en een scheidingspercentage van 78% doen we het landelijk gezien goed. Toch blijven er voor de komende jaren voldoende uitdagingen over.

1. 1. Stijgende heffing vanwege autonome ontwikkelingen

De kosten voor het be- en verwerken van de ingezamelde grondstoffen nemen toe. De belangrijkste oorzaken daarvan zijn stijgende lonen, toegenomen aanbod van grondstoffen waardoor de verwerkingscapaciteit onder druk komt te staan, en de belasting op het verbranden van restafval. Deze ontwikkelingen zullen zich de komende jaren naar verwachting doorzetten en kunnen hun weerslag krijgen op de hoogte van de afvalstoffenheffing.

De huidige Coronapandemie heeft een grote impact op ons sociale leven en op de mondiale economie. Deze kunnen van invloed zijn op aanbod en/of afzet van grondstoffen en op de kosten daarvan.

Dat betekent een wijziging in de boodschap richting inwoners. Was voorheen afvalscheiding goed voor het milieu èn de portemonnee, vanaf nu is de boodschap dat afvalscheiding goed voor het milieu is.

1. 1. Zuiverheid van grondstofstromen

De afgelopen jaren is zeer succesvol ingezet op het verminderen van restafval en het verbeteren van de gescheiden inzameling. Signalen van verwerkers en analyses van het aangeleverde materiaal tonen echter aan dat de zuiverheid van de grondstofstromen terugloopt.

De (on)zuiverheid van de grondstofstromen is van invloed op de afzet en verwerking van het materiaal en de kosten en opbrengsten die er mee gepaard gaan. De enige reden waarom we afval scheiden is dat we grondstoffen kwalitatief zo hoog mogelijk willen hergebruiken. We moeten ze daarom ook zo zuiver mogelijk inzamelen.

De focus in het VANG[3] beleid op de reductie van het restafval van huishoudens veronderstelt dat die gepaard gaat met een toename van de daaruit gescheiden potentiele grondstoffen. Een stijgend scheidingspercentage (grondstoffen/totaal rest en grondstoffen) en een dalende restafval hoeveelheid zijn samen de belangrijkste milieu indicatoren.

Steeds meer wordt echter in de landelijke discussie over het grondstoffenbeleid de vraag opgeworpen of de hoeveelheid restafval en het scheidingspercentage wel voldoende indicatoren zijn voor de beoogde transitie naar een meer circulaire economie. Er zijn indicaties dat bij de sterk afgenomen hoeveelheid restafval ook sprake is van een toename van de vervuiling met restafval van de gescheiden ingezamelde grondstoffen. Sorteeranalyses van bijvoorbeeld het ingezamelde PMD tonen te hoge vervuilingspercentages. Ook bij andere stromen zoals GFT, papier en textiel is er zorg over oplopende vervuiling. In dat geval leidt een lagere hoeveelheid restafval tot kwalitatief slechtere grondstoffen, die slecht of tegen te hoge kosten gerecycled kunnen worden. En uiteindelijk is alles te doen om de gescheiden ingezamelde grondstoffen zo hoogwaardig mogelijk te hergebruiken.

De aandacht voor de kwaliteit van de gescheiden grondstoffen behoort daarom meer prioriteit te krijgen in het meten van de milieu effecten van het grondstoffenbeleid. Meer grondstoffen leidt immers tot minder restafval, maar minder rest afval leidt niet per definitie tot meer bruikbare grondstoffen.

1. 1. Ontwijkgedrag

Bij elk type beleid is er sprake van ontwijkgedrag, dit is van alle tijden. Onder ontwijkgedrag verstaan we onder andere bijplaatsen van afval, afvaldump en moedwillig vervuilen grondstoffen. Omdat dit het draagvlak voor het beleid ondermijnt en overlast veroorzaakt is blijvende aandacht noodzakelijk.

1. Opgave en ambitie 2020 - 2024

We hebben ons beleid en de infrastructuur goed op orde. Ingrijpende wijzigingen zoals in de voorgaande jaren zijn voor deze planperiode niet nodig. Dat wil niet zeggen dat er geen mogelijkheden meer zijn om zaken te verbeteren.

Hieronder benoemen we de ambities voor de komende planperiode:

1. 1. Milieudoelstellingen

Het percentage afvalscheiding is in 2024 85%.

De hoeveelheid restafval (fijn en grof) is in 2014 maximaal 70 kg per persoon per jaar.

De ingezamelde gescheiden grondstoffen zijn schoon. De kwaliteit van het ingezamelde materiaal wordt vastgesteld door een externe partij door middel van sorteeranalyses.

1. 1. Service

In 2020 zal er weer een onderzoek worden uitgevoerd naar de tevredenheid van de inwoners over de dienstverlening. De waardering moet 7 of hoger zijn.

We willen het serviceniveau de komende periode in ieder geval op het peil uit het vorige klanttevredenheidsonderzoek houden. Door middel van het ‘fine tunen’ van maatregelen willen we de service op onderdelen verbeteren. In het volgende hoofdstuk worden mogelijke maatregelen voorgesteld. De ambitie is dat de invoering van maatregelen leidt tot een verhoging van de tevredenheid bij (een deel van) de inwoners of dat deze gelijk blijft.

1. 1. Kostenbeheersing

Uitgangspunt is dat de afvalbeheerkosten 100% kostendekken zijn uit de afvalstoffenheffing. Het streven is om de afvalbeheerkosten alleen met het indexeringspercentage te laten stijgen. Uitdrukkelijk vermelden we hier wel bij dat de afval- / grondstoffenmarkt sterk in beweging is. Door allerlei ontwikkelingen (tot mondiale ontwikkelingen toe) kunnen inzamel-, maar vooral verwerkingskosten sterk stijgen. Daarnaast is op dit moment niet te voorzien of de rijksoverheid de verbrandingsbelasting op restafval verder zal verhogen.

1. 1. Sociaal

Bij alle maatregelen streven we er naar om een zo groot mogelijk sociaal rendement te krijgen, specifiek op de in het toetsingskader genoemde onderdelen.

1. Mogelijke maatregelen en effecten

In dit hoofdstuk zijn de mogelijke maatregelen en effecten benoemd. Deze zijn vooral gericht op specifieke doelgroepen, het komt nu immers aan op het ‘fine tunen’ van de maatregelen.

Onderstaand een overzicht van de mogelijke maatregelen. In overleg met inwoners en andere betrokken kunnen we per onderdeel bepalen wat de behoefte is en welke maatregelen passend zijn.

De uitwerking van de maatregelen wordt voorgelegd aan het college en getoetst op hun bijdrage aan de ambities en op de kosten.

1. 1. Behoefte aan mogelijkheden GF(T) scheiding in appartementen en hoogbouw

We hebben voor de komende jaren geen ingrijpende wijzigingen meer voorzien in het Doesburgse grondstoffenbeleid. De infrastructuur om afval en grondstoffen zo efficiënt mogelijk in te zamelen hebben we in de afgelopen periodes uitgerold en is toekomstbestendig. Dat betekent echter niet dat er geen winst meer te behalen valt. Voor veel inwoners is nog winst te behalen in het gescheiden houden van het keukenafval (GF, Groente en Fruit). Dit geldt voornamelijk voor bewoners van appartementen en hoogbouw. In overleg met bewoners kijken we hoe we de inzameling van GF bij appartementen en hoogbouw kunnen faciliteren.

1. 1. Zuivere stromen

We vergeten het wel eens, maar het doel van al dat afvalscheiden is het hergebruiken van grondstoffen. Schone grondstoffen kunnen beter worden hergebruikt dan vervuilde. Onbedoeld komt er toch veel vervuiling in de gescheiden ingezamelde stromen, maar ook belandt nog veel materiaal bij het restafval wat prima gerecycled kan worden. Structurele aandacht voor de communicatie hierover blijft van belang.

De opbrengsten van grondstoffen staan onder druk omdat de afvalscheiding in Nederland en daarbuiten verbetert. Het aanbod neemt dus toe. Door zuivere grondstoffen aan te leveren bij verwerkers verzekeren we ons van goede afzet en zo hoog mogelijke opbrengsten.

Samen met inwoners, Circulus-Berkel en verwerkers onderzoeken we hoe we slimmer of beter kunnen communiceren.

1. 1. Aanpak bijplaatsen en dumpen

Een schone en prettige leefomgeving is van belang. Het dumpen van afval naast de verzamelcontainer of lukraak in de openbare ruimte is voor veel mensen een grote ergernis. Helaas is dit gedrag van alle tijden, maar dat wil niet zeggen dat we het voor lief moeten nemen. Door een gecombineerde aanpak van communicatie, participatie, handhaving en reiniging blijven we werken aan het beperken van de overlast. Samen met inwoners blijven we in overleg om bij te sturen op ongewenst gedrag, te informeren waar nodig en te handhaven als dat moet. Alleen in samenwerking met de inwoners houden we onze leefomgeving schoon.

1. 1. Nut en noodzaak afvalscheiden

We vragen best veel inspanning van onze inwoners om afval te scheiden. Dat doen we niet zonder reden, we zijn er van overtuigd dat de gezamenlijke inspanningen nodig zijn voor een duurzame maatschappij tegen redelijke kosten. Daarom blijft het ook noodzakelijk om nut en noodzaak van afvalscheiden toe te lichten. Daarmee beginnen we al vroeg, door in te zetten op educatie bij de basisscholen. Ook willen we zorgen dat afvalscheiden ook buitenshuis normaal is, bv bij de sportclub of in de openbare ruimte.

Samen met inwoners en betrokken organisaties blijven we werken aan het informeren over nut en noodzaak van afvalscheiden. Op basis van hun feedback passen we aan en sturen we bij.

1. 1. Ondersteuning kwetsbare groepen

Op dit moment kennen we een tegemoetkomingsregeling voor het aanbieden van incontinentie- en medisch afval. Deze regeling is destijds ingevoerd om hygiëne-problemen bij de 3-wekelijkse inzameling te voorkomen. Nu de restafvalinzameling niet langer gebonden is aan vaste inzamelmomenten vervalt die noodzaak. Tegelijkertijd zien we dat langer thuis wonen steeds meer de norm is. Ouderen en mensen met een handicap wonen niet in instellingen maar hebben een eigen huishouding. Daarom gaan we onderzoeken we of de huidige regeling nog voldoende aansluit, of dat een bijstelling gewenst is.

1. 1. Duurzame evenementen

Gemeente Doesburg kent jaarlijks een aantal grote evenementen. Daar komen veel mensen op af. Dat geeft begrijpelijkerwijs veel afval in de openbare ruimte. Reiniging rondom evenementen wordt in Doesburg al een aantal jaren serieus opgepakt door de stadswerf en Circulus-Berkel. Door tijdens en na evenementen goed te reinigen, afvalscheiding te faciliteren en waar mogelijk duurzame alternatieven toe te passen kunnen we ook hier grondstoffen besparen. Communicatie hierover tijdens evenementen vergroot de bekendheid dat afvalscheiding de norm is. In overleg met evenementen organisatoren onderzoeken we hoe we verduurzaming kunnen stimuleren.

1. 1. Gescheiden afval in de openbare ruimte

Doesburg is een toeristische stad met jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers. Een belangrijk winstpunt is het invoeren van afvalscheiding in de openbare ruimte van de binnenstad. Hierdoor profileren we ons niet alleen als een stad die aandacht voor afvalscheiding heeft, maar laten we onze bezoekers ook zien dat afvalscheiden de norm is. Samen met betrokken partijen in de binnenstad onderzoeken we hoe we afvalscheiden in de openbare ruimte mogelijk kunnen maken.

1. 1. Aanpak retourlogistiek in binnenstad

De Doesburgse binnenstad wordt intensief gebruikt. Er wordt gewoond, gewerkt en gerecreëerd. Die functies zijn niet altijd makkelijk te verenigen. Een van de zaken die lastig kan zijn is het goed afvoeren van vrijkomende afvalstromen bij ondernemers. Ondernemers moeten dit zelf regelen en kiezen hun eigen afvalverwerker. Daardoor ontstaan heel veel vervoersbewegingen van vaak grote voertuigen. Door het slim bundelen van de afvalstromen kunnen de vervoersbewegingen beperkt worden. Samen met ondernemers gaan we onderzoeken of daar behoefte aan is.

1. 1. Verruimen openingstijden Recycleplein

Deze maatregel is vooruitlopend op dit plan al gerealiseerd vanwege het medegebruik door de gemeente Rheden.

In overleg met onze inwoners hebben we de openingstijden van het recycleplein verruimd. De gemeente Rheden gaat met ingang van 1 juli 2020 gebruik maken van ons recycleplein. Het aantal bezoeken zal daardoor substantieel toenemen. Hierdoor ontstaat de noodzaak om de openingstijden te verruimen. Buiten de ruimere openingstijden komen er ook twee avondopenstellingen zodat inwoners hun grondstoffen ook na werktijd kunnen aanbieden. Het recycleplein is inmiddels ook al iedere zaterdag de hele dag geopend. Hierdoor wordt het recycleplein tegelijkertijd beter bereikbaar voor onze eigen inwoners.

1. Welke aanpak

Voor de komende planperiode zijn er 3 ‘knoppen’ waar we aan kunnen draaien: de samenwerking met inwoners, de voorzieningen en de dienstverlening. 

1. 1. Samen met inwoners

De betrokkenheid en inzet van inwoners is van groot belang. Ten eerste omdat inwoners het beste kunnen aangeven waar de verbeterpunten zitten; wat moeten we nog aanpakken. Ten tweede omdat we inwoners vervolgens ook nodig hebben om de resultaten te bereiken.

Deze samenwerking loopt langs 3 lijnen, communicatie, participatie en educatie.

1. 1. 1. Communicatie

Communicatie was tot voor kort vooral voorlichting gericht op instructie: wanneer wordt afval opgehaald? Waar kan ik het kwijt? Wat hoort waar? Uiteraard blijft die informatie belangrijk, maar het is niet langer voldoende om het daartoe te beperken. Communicatie wordt verbreed naar positieve gedragsbeïnvloeding (nudging).

Hoe kunnen wij inwoners hierbij helpen? Met deze vraag verschuift het accent van informeren en instrueren naar activeren. Daar past communicatie bij die de dienstverlening begrijpelijk en aantrekkelijk presenteert, goed geframed is, servicegericht, uitnodigend, positief, aanzet tot bewustwording, gericht op zelfreflectie en een duidelijk handelingsperspectief. Zie bijlage III voor een overzicht van de beschikbare communicatiemiddelen.

Daarbij gaan we uit van de belangrijkste drijfveren om goed te scheiden: het moet gemakkelijk zijn, het moet aantoonbaar nut hebben, het moet een goede gewoonte zijn of worden.

Gemak kan hier vertaald worden naar: goed georganiseerd, zonder gedoe, goed gecommuniceerd.

Nut kan hier vertaald worden naar: goede feedback, goede achtergrondinformatie, goede verantwoording van het bestede geld en extra moeite die scheiden kost.

Gewoonte kan hier vertaald worden naar: aanleren gewenst gedrag binnen schoolverband, thuissituatie, in verenigingsverband en bij evenementen.

Een belangrijk inzicht daarbij is ook dat het thema afval & grondstoffen niet alleen het eigen huishouden bestrijkt maar ook de directe leefomgeving, school, werkomgeving en evenementen.

1. 1. 1. Participatie: samenspel

In dit plan worden verschillende maatregelen voorgesteld die uitgewerkt en ingevoerd kunnen worden. De maatregelen zijn meest gericht op een specifieke doelgroep (bijvoorbeeld bewoners van hoogbouw en appartementen). We gaan met deze groepen in gesprek om te bepalen of er behoefte is aan maatregelen en welke maatregelen passend zijn.

Dat doen we door samenwerking te zoeken met groepen bewoners, verenigingen, maatschappelijke organisaties, actiegroepen en dergelijke. Doel is actief aan de slag te gaan door middel van samenspel.

We willen de mogelijkheid onderzoeken of we een afvalcoach kunnen inzetten. Deze persoon kan er op toezien dat afval op de juiste wijze wordt aangeboden (voorkomen van dumpingen en zwerfafval), maar kan bewoners ook ter dienste zijn bij allerlei vragen over het aanbieden en scheiden van afval/grondstoffen.

De verenigingen in Doesburg kunnen ondersteuning krijgen bij hun duurzame ambities. Zij kunnen gebruik maken van de gemeentelijke dienstverlening voor de inzameling van PMD (en indien gewenst, papier). Als tegenprestatie houden ze een deel van de openbare ruimte schoon. Daarvoor ontvangen ze een vergoeding.

1. 1. 1. Educatie

Gemeente Doesburg ondersteunt educatie op het gebied van duurzaamheid. NME de Liemers vervult hierin een belangrijke sleutelrol. Alle basisscholen in Doesburg doen mee aan het programma Cleanwise. Afvalscheiding op school wordt ondersteund vanuit de gemeente, in combinatie met een educatieprogramma uitgevoerd door de NME.

1. 1. Voorzieningen

De infrastructuur in Doesburg is op orde en toekomstbestendig. Toch kan het wenselijk zijn om nog wat beperkte wijzigingen aan te brengen (fine tunen). Voorbeelden zijn bv het plaatsen van bakken voor afvalscheiding in de openbare ruimte of het plaatsen van voorzieningen voor gescheiden GF-inzameling bij hoogbouw.

1. 1. Dienstverlening

Naar aanleiding van de inventarisatie van de verbeterpunten, het overleg met inwoners en de verwachte effecten kan het wenselijk zijn de dienstverlening te wijzigen. Daarnaast kunnen ook uit het klanttevredenheidsonderzoek dat dit jaar nog wordt uitgevoerd ideeën en behoeftes naar voren komen die het wenselijk maken om de dienstverlening daar op aan te passen.  

Eén belangrijke wijziging is al ingegaan: het verruimen van de openingstijden van het Recyleplein.

Bijlage I: toelichting op toetsingskader

Waarom een toetsingskader?

Met een uniform toetsingskader wordt expliciet gemaakt waaraan nieuw grondstoffenbeleid moet worden getoetst en hoe alternatieve beleidsmaatregelen onderling vergeleken en gewogen kunnen worden.
In deze uitgangspuntennotitie heeft het toetsingskader vier aandachtsvelden. Deze zijn: Milieu, Kosten, Service en Sociaal. Hierna worden de meest relevante ontwikkelingen en indicatoren voor die vier aandachtsgebieden van dat toetsingskader toegelicht. Gezamenlijk vormen ze het toetsingskader waarmee de voorgestelde beleidsmaatregelen worden gewogen.

Milieu

Minder restafval én meer kwaliteit grondstoffen

De focus in het VANG beleid op de reductie van het restafval van huishoudens veronderstelt dat die gepaard gaat met een toename van de daaruit gescheiden potentiele grondstoffen. Een stijgend scheidingspercentage (grondstoffen/totaal rest en grondstoffen) en een dalende restafval hoeveelheid zijn samen de belangrijkste milieu indicatoren.
 

Steeds meer wordt in de landelijke discussie over het grondstoffenbeleid de vraag opgeworpen of restafval hoeveelheid en scheidingspercentage wel voldoende indicatoren zijn voor de beoogde transitie naar een meer circulaire economie. Er zijn indicaties dat bij de sterk afgenomen restafval hoeveelheid ook sprake is van een toename van de vervuiling met restafval van de gescheiden ingezamelde grondstoffen. Sorteeranalyses van bijvoorbeeld het ingezamelde PMD in Doesburg tonen te hoge vervuilingspercentages. Ook bij andere stromen zoals gft, papier en textiel is er zorg over oplopende vervuiling. In dat geval leidt een lagere restafval hoeveelheid tot kwalitatief slechtere grondstoffen, die slecht of tegen te hoge kosten gerecycled kunnen worden.

De aandacht voor de kwaliteit van de gescheiden grondstoffen behoort daarom meer prioriteit te krijgen in het meten van de milieu effecten van het grondstoffenbeleid. Meer grondstoffen leidt immers tot minder restafval, maar minder rest afval leidt niet per definitie tot meer grondstoffen.

Circulaire economie is meer dan recycling

Met het scheiden van grondstoffen zoals gft, papier, glas, PMD etc. uit het restafval beoogt het grondstoffenbeleid de recycling van deze gescheiden stromen mogelijk te maken en te stimuleren. Daarmee ligt het accent in het beleid en de indicatoren daarvoor op het hergebruik van materialen die vrijkomen bij huishoudens.

Voorafgaand aan de fase van recycling geldt evenwel dat preventie (refuse), hergebruik van het product (reuse), reparatie en revisie allen ook bijdragen aan een meer circulaire economie waarin het beroep op en de afhankelijkheid van virgin (nieuwe) grondstoffen af kan nemen. De milieu winst zal daarvan juist door minder te hoeven recyclen eerder groter dan kleiner zijn[4].
In een gemeentelijk grondstoffenbeleid dat tot doel heeft de (regionale) circulaire economie te stimuleren past het dan ook deze r’s voorafgaand aan de recycling ook mee te nemen in de milieu indicator.
Door preventiebeleid dat bijvoorbeeld voedselverspilling of gedrukte folders terugdringt kan het scheidingspercentage zelfs dalen, tenzij deze stromen nu nog in het restafval zitten. Dat geldt ook voor het stimuleren van het hergebruik van (onderdelen) van elektrische apparaten of andere activiteiten van kringloopbedrijven.
In gedachtenvorming over hoe een (regionale) circulaire economie moet worden gestimuleerd is het dus zaak ook in het gemeentelijk beleid aandacht te hebben voor deze treden binnen de circulaire r-ladder.[5]

Reikwijdte ruimer dan in en om de woning.

De milieu effectiviteit van het gedrag van huishoudens in en om de woning lijkt er gebaat bij dat dezelfde gedragsprincipes ook op jonge leeftijd, op school of tijdens vrije tijd gestimuleerd worden.
Educatie op basisscholen is daar een voorbeeld van zoals in het programma Cleanwise[6]. In combinatie met dit educatieprogramma worden scholen gefaciliteerd bij de gescheiden inzameling van PMD. Inmiddels doen meer dan 100 scholen in onze regio mee.

Reiniging rondom evenementen wordt in Doesburg serieus aangepakt. Door tijdens en na evenementen goed te reinigen, afvalscheiding te faciliteren en waar mogelijk duurzame alternatieven toe te passen worden evenementen zo duurzaam mogelijk. Circulus-Berkel onderzoekt samen met al haar gemeenten hoe evenementen nog beter gefaciliteerd kunnen worden.

Met bovenstaande acties wordt de reikwijdte van het beleid verruimd buiten de woning van het huishouden. Voor de milieu indicator van het beleid zullen dan ook de omvang en effecten daarvan moeten worden meegewogen.

CO2 effecten

Als we deze grondstoffen gaan scheiden, besparen we veel nieuwe grondstoffen en CO₂ om deze nieuwe grondstoffen te maken. Hergebruik kost namelijk velen malen minder energie. Denk verder aan minder restafval verbranding, maar ook minder kilometers van inzamelvoertuigen en transport naar verwerkers.

Kosten

Stijgende verwerkingstarieven restafval

De afgelopen jaren was de prijs voor de verwerking van restafval relatief laag. Er was sprake van overcapaciteit. Aanbestedingen bij Doesburg en andere gemeenten leidden tot aantrekkelijke tarieven voor de verwerking van restafval. Inmiddels is de markt omgeslagen naar een capaciteitstekort met snel oplopende prijzen als gevolg. Het huidige contract voor de verbranding van restafval loopt tot 1-1-2021 met de mogelijkheid tot verlenging. Via het handelshuis van Cirkelwaarde wordt de markt voortdurend gemonitord zodat voor de aangesloten gemeenten de meest gunstige contracten kunnen worden gesloten.

Hoewel dankzij het gevoerde beleid de restafvalhoeveelheid sinds 2016 scherp gedaald is, blijft het effect van mogelijke prijsstijgingen in deze markt substantieel.

Hogere verbrandingsbelasting

Het Rijk heeft in het laatste uitvoeringsprogramma voor VANG de eerder reeds ingestelde verbrandingsbelasting in 2019 verhoogd tot ruim € 32 per ton restafval. Voor 2020 is geen verdere stijging aangekondigd. De verwachting is echter dat verdere beprijzing of andere maatregelen zullen worden toegepast door het rijk om de gemeenten te prikkelen tot beleid gericht op minder restafval.

Dalende vergoeding PMD en herziening Raamovereenkomst

Voor de inzameling, sortering en verwerking van verpakkingsplastics en drankkartons geldt er in Nederland producentenverantwoordelijkheid. Dat wil zeggen dat de verpakkers via het door hen beheerde en gefinancierde Afvalfonds, gemeenten vergoeden voor de kosten van deze activiteiten. Onder meer de hoogte van de vergoeding en de acceptatievoorwaarden voor de betreffende stromen is in samenspraak met de VNG en het Ministerie van I&M vastgelegd in de Raamovereenkomst verpakkingen.
De afgelopen jaren is de integrale vergoeding voor verpakkingsplastics, conform de Raamovereenkomst, elk jaar verlaagd en gekoppeld geweest aan de voor recycling geschikte plastic stromen die na sortering voldeden aan de daarvoor geldende kwaliteitseisen.
Door stijgende marktkosten en dalende vergoedingen is de netto vergoeding voor de PMD inzameling onder druk gekomen.

De uitvoering van de Raamovereenkomst is door partijen geëvalueerd en de vernieuwde opzet van een nieuwe Raamovereenkomst is aan de gemeenten voorgelegd. Nagenoeg alle gemeenten, ook Doesburg, hebben hier mee ingestemd.

Beweeglijke grondstofprijzen

Voor vrijwel alle grondstofsoorten geldt dat de marktprijs erg beweeglijk is. Recentelijk zijn door verschillende oorzaken de prijzen in meerdere grondstofmarkten onder zware druk gekomen. Zo heeft de extra toevloed op de Europese markt van geweigerde plastics in Azië (bedrijfsstromen uit bijvoorbeeld VS en UK) de afzetprijzen en recycle kosten voor huishoudelijke plastics aanzienlijk verslechterd. Soortgelijke ontwikkelingen zijn momenteel waarneembaar voor papier, hout, textiel en GFT.

Naarmate het aandeel af te zetten grondstoffen uit de huishoudelijke afvalstomen toeneemt,  zal die beweeglijkheid ook zijn effect hebben op de kosten van het afvalbeheer.

Diftar paradox

Gemeenten met diftar hebben mooie resultaten geboekt in de reductie van het restafval, waardoor de variabele inkomsten steeds verder teruglopen. In diftar-gemeenten waar de afvalscheiding boven verwachting goed gaat, komt het steeds vaker voor dat de variabele inkomsten zelfs zo ver dalen, dat deze de inzamel- en verwerkingskosten niet langer dekken.

Dat wordt geframed als de diftar-paradox, maar diftar is niet de hoofdschuldige van de spanning tussen inkomsten uit de ASH en de te dekken afvalbeheerskosten.

Veel andere kosten stijgen op dit moment (verwerking, transport, verbranding, etc.), terwijl de afvalstofheffing en andere inkomsten (daling vergoeding PMD) niet meestijgen. Op basis van onze inzichten in het beleidsveld en de markt verwachten we dat de vergoedingen de komende jaren blijven dalen.

Bij invoering van een financiële prikkel is het van belang om de verhouding tussen het vaste en variabele deel goed af te wegen. Een groot deel van de kosten in afvalinzameling en verwerking is vast, dat is lastig op te vangen in het variabele tarief.

Service

Resultaten klant tevredenheid onderzoeken

Elke twee jaar wordt onder regie van de gemeente een representatief klant tevredenheids- onderzoek onder de bewoners van Doesburg uitgevoerd naar de inzamel dienstverlening van Circulus-Berkel. De laatste twee onderzoeken werden in 2015 en 2017 uitgevoerd. Het onderzoek wordt uitgevoerd door een extern onderzoeksbureau. Voor 2020 staat het volgende klanttevredenheidsonderzoek gepland.

Sociaal

Maatwerk/ondersteuning kwetsbare groepen

Zo lang mogelijk thuis blijven wonen, dat is steeds meer de insteek in de samenleving. Dat vraagt ruimte voor maatwerk en meedenken. Daarnaast moet er aandacht zijn voor (financiële) compensatie, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van erg veel (medisch) afval of mensen niet in staat zijn gebruik te maken van de voorzieningen.

Ondersteuning maatschappelijke initiatieven

Minder restafval produceren, afval scheiden en verantwoord omgaan met grondstoffen wordt voor steeds meer mensen vanzelfsprekend. Meestal in situaties die niet naadloos aansluiten bij het vastgestelde beleid. Denk aan het afvoeren van afval na een zwerfvuilactie, het faciliteren van een repair-cafe of het gescheiden afvoeren van de niet verkochte spullen na een rommelmarkt. Vaak georganiseerd door betrokken burgers zijn deze initiatieven van grote waarde voor de samenleving.

SROI

Circulus-Berkel zet zich in voor sociale werkgelegenheid bij de uitvoering van haar dienstverlening. Bij het (door)ontwikkelen van beleid wordt ook gekeken naar de mogelijkheden voor het realiseren van werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Bijlage II: Ontwikkelingen in het beleidsveld

Samenwerking in de regio en in Cirkelwaarde

Gemeente Doesburg heeft via Circulus-Berkel een goede aansluiting op de relevante ontwikkelingen in het beleidsveld. Samen met de andere aangesloten gemeenten wordt gewerkt aan het steeds beter en duurzamer benutten van de ingezamelde materialen. Kenmerk van veel van deze ontwikkelingen is dat schaalgrootte een cruciaal punt is.

Collega-organisaties van Circulus-Berkel zijn bezig met dezelfde vraagstukken. Daarom werken Circulus-Berkel, ROVA[7] en AVU[8] sinds 2018 samen in Cirkelwaarde. Cirkelwaarde is een netwerkorganisatie waarin kennis wordt gebundeld en taken worden verdeeld.

We onderscheiden binnen Cirkelwaarde twee onderdelen. Om te beginnen gaan we samenwerken bij de afzet van de grondstofstromen in het handelshuis. Dat betekent onder andere samen marktverkenningen uitvoeren, aanbestedingen organiseren en contracten beheren.

Daarnaast werken we samen in ons zogenoemde expertisecentrum. Binnen het expertisecentrum richten we ons op onderzoek en ontwikkeling van nieuwe verwerkingsmogelijkheden voor huishoudelijke afvalstoffen. Op korte termijn richten we onze pijlen daarbij vooral op de vraagstukken die gaan over textiel, luiers en incontinentiemateriaal, plastics, elektronica en toekomstige verwerkingsroutes voor organische afvalstoffen (GF).

Landelijk beleid: Rijksbrede Programma Circulaire economie

In 2013[9] is het programma van Afval naar Grondstoffen (VANG) gestart en in 2014[10]  geoperationaliseerd in een uitvoeringsprogramma van het Rijk/RWS samen met VNG en NVRD.[11]

De ambitie in VANG is om in 2020 te komen tot 75% afvalscheiding, met een verdere doorgroei om tot een maximaal percentage scheiding te komen in 2025. Deze doelstelling voor afvalscheiding in 2020 is tevens geconcretiseerd in een hoeveelheid huishoudelijk restafval (fijn en grof huishoudelijk restafval tezamen) van maximaal 100 kilogram per inwoner per jaar.

Het programma Van Afval naar Grondstof (VANG Huishoudelijk) is inmiddels opgenomen in het Rijksbrede programma Circulaire Economie, dat in 2016 van start ging en dat uitgewerkt is in een vijftal transitie agenda’s. Daarmee is VANG onderdeel geworden van de landelijke beleidsambitie voor een circulaire economie.